समाजवाद र संगठन

राजनीति वर्ग संघर्षको एक रूप हो।राजनीति अर्थतन्त्रको सघन रूप हो।”राजनीति वर्गसंघर्षको माध्यम हो।,मानव इतिहास वर्ग संघर्षको इतिहास हो। प्रत्येक युगमा एक शासक वर्ग (जो उत्पादनका साधनहरूको स्वामी हुन्छ) र एक शोषित वर्ग (जो श्रम बेच्न बाध्य हुन्छ) को बीचमा द्वन्द्व रहन्छ। विभिन्न युगहरूमा विभिन्न वर्गहरूले प्रभुत्व जमाएका छन्। प्राचीन युग (प्राचीन समाज) मा शासक वर्ग: दास मालिक (सामन्त, राजा, साम्राज्यवादी शासक) शोषित वर्ग: दासहरू (जो पूर्ण रूपमा मालिकको सम्पत्ति हुन्थे)सामन्ती युग (मध्ययुगीन समाज)शासक वर्ग: सामन्ती प्रभु (भू-स्वामी, राजा, कुलीन वर्ग) शोषित वर्ग: किसान (सर्भ, जो सामन्तहरूको भूमि जोत्न बाध्य हुन्थे)पूँजीवादी युग (आधुनिक समाज)शासक वर्ग: बुर्जुवा (उद्योगपति, पूँजीपति, ठूला व्यापारी)शोषित वर्ग: सर्वहारा (मजदुर वर्ग, जसले आफ्ना श्रम बेच्न बाध्य हुन्छ)भविष्यको समाज (साम्यवाद) शासक वर्ग: कुनै पनि वर्ग रहँदैन (वर्गविहीन समाज) शोषित वर्ग: सबै समान हुन्छन् (सामान्य जनताले उत्पादनका साधनहरू सामूहिक रूपमा स्वामित्व गर्छन्) मार्क्सका अनुसार, इतिहास वर्ग संघर्षकै कारण परिवर्तन हुन्छ। वर्तमानमा, बुर्जुवाहरू सर्वहारा वर्गलाई शोषण गरिरहेका छन्, तर सर्वहारा वर्गको क्रान्ति मार्फत पूँजीवाद समाप्त हुनेछ र साम्यवादको स्थापनासँगै वर्गविहीन समाजको निर्माण हुनेछ। सत्ता राजनीतिको केन्द्रीय तत्व हो।राजनीति एक गतिशील प्रक्रिया हो जसले समाजलाई प्रभावित गर्छ र समाजले राजनीतिलाई प्रभावित गर्छ।वास्तवमा राजनितिको परिभाषा समाजसेवा नै हो। तर सधिऔ देखि यसको परिभाषा प्रतिक्रियावादी कथित सक्ताधारिहरुले विभिन्न आवरणमा आफ्नै अनुकुलतामा राजनितिको वास्तविकता नै बदल्दिएकाछन।एकाहत मुठिभर मानविय भेषमा दानविय चक्रव्यु कुरुरताको नाटकिय मञ्चन गरिरहेका छन।90%जनमासको भावनाहरु बिचारहरुलाई कुल्चियर तिलान्जली दिने सिमित मोठिभर हत्याराहरु स्वघोषित मानवहरु हेक्का रहोस हामी श्रमजिवि,मज्दुर,किषानहरु एक हुदा तिम्रा स्वघोषित कागजी सक्ता धुलेआम खरानी हुनेछ हेक्का रहोस।नेपाली भुमी वाट तिम्रो बिस्व साम्राज्यवादलाइ जन शङ्घर्ष,प्रतिरोध शङ्घर्ष,शशस्त्र जन बिध्रोह मार्फत तिम्रा काला कोट र काला शोच,तिम्रा आडम्वर, तिमि शक्ता पिपासुहरु, तिमी वास्तविक बाघ वाट कागजी बाघ हुनेछौ।हुनत तिमी कागजी बाघ नै हौ । तिम्रा काला कर्तुतहरु वाहिरिने छन ,वाहिरी आवरणमा छता छुल्ल हुने छन र त्यसको सुरुवात सर्बोच्च शिखर सगरमाथा शान्तिको प्रयाय श्रमजीवी ,मजदुर ,किसानहरुको मौन्ताको वाध भत्कियर शशस्त्र बिद्रोहमा परिणत हुने छ।सन्सारभरी छरियर आफ्नो श्रम बेच्न बाद्य पारिएका हामिहरु तिम्रा षड्यन्त्रका पर्खालहरु फुटाउ र राज गर भने तिम्रा सामन्तवादी,साम्राज्यवादि चक्रव्युको अवत अति भयो सहिदको रगतमा होलि खेल्ने तिम्रा इच्छाहरु ,बेतिथि र बिकृती,उत्पिडन,दलाल नोकरशाही पुजिवाद,साम्राज्यवादि हुङ्कार को अन्त्य हुने छ देशभक्त,रास्ट्रवादी पुलिस ,ससस्त्र,आर्मी शिक्षक,डाक्टर,प्र.डा.,कर्मचारी जसले देशभक्ती भावना देशको निम्ति आफना आवस्यकता ,आफ्ना भावना,आफ्ना भविस्य,परिवार,साथिभाइ,इस्टमित्र,सबै देशको खातिर तिलान्जली दिने देशका असली सपूत किसान,मजदुर,श्रमजिबी,सर्बाहारा वर्ग यो अस्वस्थ ,अभद्र,असहिसुस्ण,अन्याय ,अत्याचार ,बिकृती,बिसङ्गती,उत्पिडनका षड्यन्त्रका काला पर्खालका बिरुद्ध सर्बहारा वर्गको हाम्रो पार्टी क्रान्तिकारी कम्युनिस्ट पार्टी नेपालको नेतृत्वमा जन संघर्स,प्रतिरोध संघर्स ,ससस्त्र जन बिद्रोह मार्भत सर्बहारा बर्गको सक्ता जनबादी खुड्किला पार गर्दै वैज्ञानिक समाजवाद हुँदै साम्यवादी व्यवस्था स्थापना गर्नुछ । विश्व भरी यतिखेर समाजवादको आ-आफ्नै परिभाषा आफ्नै अनुकूलतामा व्याख्या गरिएको पाइन्छ ।सक्ताको आडमा दिगभ्रमित पारिएको छ। समाजवादको इतिहास 111 समाजवादको इतिहासको उत्पत्ति ज्ञानको युग र 1789 फ्रान्सेली क्रान्तिमा भएको छ , ल्याएका परिवर्तनहरूसँगै, यद्यपि यसका अघिल्लो आन्दोलन र विचारहरूमा उदाहरणहरू छन् । कम्युनिष्ट घोषणापत्र कार्ल मार्क्स र फ्रेडरिक एंगेल्सले १८४७-४८ मा युरोपमा १८४८ को क्रान्ति हुनुभन्दा ठीक अघि लेखेका थिए , जसलाई वैज्ञानिक समाजवाद भनिन्छ । उन्नाइसौं शताब्दीको अन्तिम तिहाइमा युरोपमा प्रजातान्त्रिक समाजवादमा समर्पित पार्टीहरूको उदय भयो, मुख्यतया माक्र्सवादबाट ल्याएर । अष्ट्रेलियाली लेबर पार्टी पहिलो निर्वाचित समाजवादी पार्टी थियो जब यसले 1899 मा क्विन्सल्याण्डको कोलोनीमा एक हप्ताको लागि सरकार गठन गर्यो। [ १ ] २० औं शताब्दीको पहिलो आधामा, सोभियत संघ र विश्वभरका तेस्रो अन्तर्राष्ट्रियका कम्युनिष्ट पार्टीहरू , आर्थिक विकासको सोभियत मोडेल र स्वामित्वमा रहेको राज्यद्वारा निर्देशित केन्द्रीय योजनाबद्ध अर्थतन्त्रहरूको सृजनाको सन्दर्भमा समाजवादको स्थापना भयो।सन् १९४९ मा जनवादी गणतन्त्र चीनको स्थापना भएपछि समाजवादको सुरुवात भयो। चीनले भूमिको पुनर्वितरण र दक्षिणपन्थी विरोधी आन्दोलनको अनुभव गर्यो , त्यसपछि विनाशकारी ग्रेट लीप फर्वार्ड । बेलायतमा, हर्बर्ट मोरिसनले भने कि “समाजवाद भनेको श्रम सरकारले गर्छ” जबकि एनुरिन बेभनले तर्क गरे कि समाजवादले आर्थिक योजना र श्रमिक लोकतन्त्रको साथ “आर्थिक गतिविधिका मुख्य धाराहरू सार्वजनिक निर्देशनमा ल्याउनु पर्छ”। [ २ ] कतिपयले पुँजीवादको अन्त्य भएको तर्क गरे। [ ३ ] समाजवादी सरकारहरूले आंशिक राष्ट्रियकरण र सामाजिक कल्याणका साथ मिश्रित अर्थतन्त्र स्थापना गरे। 222 समाजवाद एक राजनीतिक र आर्थिक प्रणाली हो जहाँ उत्पादन, वितरण र विनिमयका साधनहरूको स्वामित्व वा नियमन सामूहिक रूपमा गरिन्छ, सामान्यतया राज्य वा जनताद्वारा। समाजवादको लक्ष्य भनेको सामाजिक समानतालाई बढावा दिनु, वर्गभेदलाई कम गर्नु र सम्पत्ति र स्रोतहरूलाई जनसंख्यामा समान रूपमा वितरण गर्नु हो। यस प्रणालीले प्रायः अर्थव्यवस्थाको सहकारी व्यवस्थापन र निजी लाभभन्दा सार्वजनिक स्वामित्वलाई जोड दिन्छ, जसको उद्देश्य व्यापक समुदायको कल्याणलाई प्राथमिकता दिनु हो। परिचय “समाजवाद” एउटा यस्तो आर्थिक ब्यवस्था हो जहाँ देशको संपुर्ण अर्थतन्त्रको स्वामित्व पुर्णतया सरकारमा निहित हुन्छ जसलाई सामाजिक स्वामित्व पनि भनिन्छ। यस्तो आर्थिक राजनीतिक ब्यबस्था अंगिकार गर्ने राष्ट्रलाई समाजवादी राष्ट्र भनिन्छ। स्वामित्व भन्नाले बस्तुको उत्पादन, नियन्त्रण र व्यवस्थापन आदि पर्छन्। सामाजिक स्वामित्वका पनि विभिन्न प्रकारहरू हुन्छन् जस्तै:-साझा स्वामित्व, सहकारी संस्थान, प्रत्यक्ष सार्बजनिक स्वामित्व र राज्यद्वारा संचालित स्वतन्त्र संस्थान आदि जनाउँछ। तर समाजवादको निश्चित परिभाषा यिनै स्वामित्वका प्रकारहरूमा फरक फरक हुनसक्छ। हाल विश्वमा समाजवादी ब्यबस्था भएका देशहरू यी राष्ट्रहरूलाई कम्युनिस्ट राज्यहरू पनि भनिन्छ जहाँ कम्युनिस्ट पार्टीहरूको एकदलीय शासन छ। उनिहरूले मार्क्सवाद-लेनिनवाद मान्छन र आफैलाई समाजवादी घोषणा गरेका छन्। चिन पुंजीबादमा फर्केकोछ । अहिले ठ्यक्कै समाजबादी मुलुक भन्न गाह्रो छ । * चीन * क्युवा * लाओस * भियतनाम * उत्तर कोरिया समाजमा जस्तो बिकृती छ सक्ता जति भ्रष्ट छ जति नै सफा पहिरनको आवरणमा छ त्यति नै कुरुर र अपराधी जुन सोच्न पनि नसकिने त्यति निर्मम छ त्यसको रुप जब सर्वहारा वर्ग र यो स्वघोषित सक्ता बिच आमने सामनेको बर्गिय संघर्ष हुन्छ तब यसको दानव रुपि ताण्डव यिनको मतियार दक्षिणपन्थी अबसरवाद ,साम्राज्यवादको मुख्यालय अमेरिकी साम्राज्यवाद खुलेआम आफ्ना अङ्ग प्रत्याङ्ग सवका सव तिनका मतियार तिनका नेपाली भेषी नव लेन्डुपे,बिदेशी दलालहरु एक ठाउमा आउने छन नेपाली जनतालाइ नयाँ र पुरानाका नाममा विभिन्न आवरणमा ब्यवस्था ठिक छ अवस्था ठिक छैन,त कोहि गाउँ गाउँमा घार-घरमा सिंहदरबार,नेपाली विशेषता को समाजवाद,लोकतान्त्रिक समाजवाद,मुखमा समाजवाद ,कागजी समाजवाद ,माहान जनयुद्ध ,जन-आन्दोलन,जनताको वलिदान,जनताको संघर्षमा (घात प्रतीघात)पानी फेर्नेहरु पार्टी आन्तरिक र बाहिरि आवरणमा श्रमजीवी ,मजदुर,किसान उत्पीडित ,उपेक्षित ,सर्वाहारा वर्गका वास्तविक दुस्मन र दुस्मनका परिचालित भाडाका टटु ,एजेन्टहरु ,(दक्षिणपन्थी अवसरवाद,निम्न पुजीवादी चिन्तन/अधैर्यता,सार-सङ्ग्रवाद,संसोधनवाद,जडशुत्रवाद,यथास्थितिवाद,जडशुत्रवादी (रुपमा उग्रवामपन्थी सारमा यथास्थितिवादी )दक्षिणपन्थी अवसरवाद,)का विरुद्ध निर्मम निर्णायक वर्ग संघर्ष आजको प्रथम आवश्यकता हो। कम्युनिष्टहरू समाजवादीहरू भन्दा कसरी फरक छन्? तथाकथित समाजवादीहरू तीन वर्गमा विभाजित छन्। :- समाजवाद भने बितिकै मार्क्सवादी समाजवाद अर्थात बैज्ञानिक समाजवाद नै हो तर बिडम्बना यसलाइ आफ्नो सक्ता टिकाइ रहने माध्यम अर्थात सक्ताको आ-आफ्नैअनुकुलतामा प्रयोग गरिएको छ।मा.ले.मा.वादको पुर्ण भ्रष्टिकरण र बैज्ञानिक समाजवादको भ्रष्टिकरण कम्युनिस्टको आवरणमा भएको छ।यसलाइ विशेष गरि तीन भागमा बुझ्न सकिन्छ । [प्रतिक्रियावादी समाजवादी:] पहिलो वर्गमा सामन्ती र पितृसत्तात्मक समाजका अनुयायीहरू हुन्छन् जुन पहिले नै ध्वस्त भइसकेको छ र अझै पनि दिनहुँ ठूला उद्योग र विश्व व्यापार र तिनीहरूको सृजना, पुँजीवादी समाजद्वारा विनाश भइरहेको छ। यस वर्गले विद्यमान समाजका खराबीहरूबाट यस्तो निष्कर्ष निकाल्छ कि सामन्ती र पितृसत्तात्मक समाज त्यस्ता दुष्टहरूबाट मुक्त भएकोले पुनर्स्थापना गर्नुपर्छ। एक वा अर्कोमा, तिनीहरूका सबै प्रस्तावहरू यस उद्देश्यमा निर्देशित छन्।प्रतिक्रियावादी समाजवादीहरूको यो वर्ग, तिनीहरूको जस्तो देखिने पक्षपात र सर्वहारा वर्गको पीडाको लागि तिनीहरूका आँसुहरूका लागि, तैपनि निम्न कारणहरूका लागि कम्युनिष्टहरूले जोशका साथ विरोध गरिरहेका छन्: (i) यसले पूर्णतया असम्भव कुराको लागि प्रयास गर्छ। (ii) यसले कुलीन वर्ग, गिल्डमास्टरहरू, साना उत्पादकहरूको शासन स्थापना गर्न खोज्छ र तिनीहरूको निरंकुश वा सामन्ती सम्राटहरू, अधिकारीहरू, सिपाहीहरू र पुजारीहरूको शासन स्थापित गर्न खोज्छ – एक समाज जुन निश्चित रूपमा, दुष्टताबाट मुक्त थियो। अहिलेको समाज तर जसले उत्पीडित मजदुरहरूलाई कम्युनिष्ट क्रान्तिद्वारा मुक्तिको आशा पनि प्रदान नगरी कम्तीमा पनि धेरै खराबीहरू ल्यायो। (iii) सर्वहारा वर्ग क्रान्तिकारी र कम्युनिस्ट हुने बित्तिकै यी प्रतिक्रियावादी समाजवादीहरूले सर्वहाराहरूका विरुद्धमा पूँजीपति वर्गसँग मिलेर तुरुन्तै आफ्नो वास्तविक रंग देखाउँछन्। [बुर्जुवा समाजवादी:] दोस्रो वर्गमा वर्तमान समाजका अनुयायीहरू हुन्छन् जो यसको भविष्यका लागि दुष्टताहरूबाट डराउँछन् जसलाई यसले आवश्यक रूपमा जन्म दिन्छ। त्यसैले उनीहरुको चाहना भनेको यस समाजको अन्तर्निहित अंग भएका विकृतिबाट मुक्त भएर समाजलाई कायम राख्नु हो ।यस उद्देश्यका लागि, कोहीले मात्र कल्याणकारी उपायहरू प्रस्ताव गर्छन् – जबकि कोहीले सुधारको भव्य प्रणालीहरू लिएर अगाडि आउँछन् जुन समाजलाई पुन: संगठित गर्ने बहानामा, वास्तवमा अवस्थित समाजको जग र जीवनलाई बचाउनको लागि हो।कम्युनिष्टहरूले यी बुर्जुवा समाजवादीहरू विरुद्ध निरन्तर संघर्ष गर्नुपर्छ किनभने तिनीहरू कम्युनिष्टहरूका शत्रुहरूका लागि काम गर्छन् र कम्युनिष्टहरूले उखेल्ने लक्ष्य राखेको समाजको रक्षा गर्छन्। [लोकतान्त्रिक समाजवादी:] अन्तमा, तेस्रो श्रेणीमा लोकतान्त्रिक समाजवादीहरू छन् जसले कम्युनिष्टहरूले वकालत गर्ने केही उपायहरू, कम्युनिज्ममा संक्रमणको भागको रूपमा होइन, तर उनीहरूले दुःखको अन्त्य गर्न पर्याप्त हुने उपायहरूको रूपमा समर्थन गर्छन्। र वर्तमान समाजको खराबीहरू।यी लोकतान्त्रिक समाजवादीहरू या त सर्वहाराहरू हुन् जो आफ्नो वर्गको मुक्तिका अवस्थाहरूबारे अझै स्पष्ट रूपमा स्पष्ट छैनन्, वा तिनीहरू निम्न पुँजीपति वर्गका प्रतिनिधि हुन्, जसले लोकतन्त्र प्राप्त गर्नुअघि र त्यसले जन्म दिने समाजवादी उपायहरू अघि सारेको छ। , सर्वहारा वर्ग संग धेरै साझा चासो छ।त्यसले यो पछ्याउँछ कि कार्यको क्षणमा, कम्युनिष्टहरूले यी लोकतान्त्रिक समाजवादीहरूसँग समझदारीमा आउनु पर्छ, र सामान्यतया उनीहरूसँग सम्भव भएसम्म साझा नीतिको पालना गर्नुपर्छ – यदि यी समाजवादीहरू सेवामा प्रवेश नगर्नुहोस्। शासक पुँजीवादी र कम्युनिष्टमाथि हमला गर्ने ।यो स्पष्ट छ कि कार्यमा सहयोग को यो रूप मतभेद को बहस बहिष्कार छैन। नेपालको सन्दर्भमा प्रतिक्रियावादी तथा यथास्थितिवादी समाजवादिहरुको नेतृत्व :-पुनरुत्थानवादी रा.प्र.पा. र यसैगरी यथास्थितिवादी काङ्ग्रेस ,काङ्ग्रेसबाट चोइटिएको लो.स.पा.ले गर्दछन भने यसैगरी प्रतिक्रियावादी ए.मा.ले.,मा.के,ए.स ले र दक्षिणपन्थी मसाल,मा.ले.,न्ने.म.कि.पा. र ने.क.पा.बिप्लब उपयोगको नाममा स्वघोषित क्रान्तिकारी,स्वघोषित कम्युनिस्ट ,आफुलाइ कम्युनिस्ट भन्न अहुदी मन पराउने मा.ले.मा.(वाद वा बिचारधारा) पक्षधर,उग्रवामपन्थी दक्षिण पन्थी अवसरवादि,नव सामन्ति,पृतिसक्तात्मक चिन्तन,दलाल , नोकरशाही पूंजीपति तथा सामन्त वर्गीय प्रतिक्रियावादी राज्यसत्ता र अर्कोतर्फ राजनीतिक रुपमा वर्तमान संसदिय व्यवस्था तथा संविधानको पक्षधर र रक्षाकवज बनेर पेश भैरहेका छन।मुखमा समाजवाद उन्मुख रास्ट्र र बगलिमा दलाल नोकरशाही पूंजीपति तथा सामन्त वर्गीय प्रतिक्रियावादी राज्यसत्ता साम्राज्यवादी नवउदारवादलाई स्वीकार गरेर आफू समाजवादको पक्षधर भएको स्वाग तथा धृष्टता गर्दै स्वघोषित समाजवादीहरु भ्रमको चक्रब्युको नर्तकी नाटकिय मञ्चन गरिरहेका छन।यद्यपि यसको भण्डाफोर र वास्तविकतालाई उजागर गर्दै सर्वहारा वर्गको पार्टी हाम्रो गौरवशाली पार्टी क्रान्तिकारी कम्युनिस्ट पार्टी नेपाल जन संघर्ष,प्रतिरोध संघर्ष ,सशस्त्र जन बिद्रोह मार्फत नयाँ जनवादी खुट्किलो पार गर्दै बैज्ञानिक समाजवाद हुँदै साम्यवाद तर्फ अघि बडिरहेको छ। यस्ता भ्रमका बिरुद्ध माक्र्सवादी समाजवाद बैज्ञानिक समाजवाद (जनवादी खुट्किलो पार गर्दै बैज्ञानिक समाजवाद हुँदै साम्यवाद )यसको निमिक्त सर्ब प्रथम बैचारिक ,राजनीतिक ,सामाजिक ,आर्थिक सर्वहारा वर्गको अचुक हतियार (मार्क्सवाद,लेनिनवाद ,माओवाद)मार्गदर्शन सिद्धान्तको पार्टी जुन हामिले एकताको माहाधिवेशन वाट १६ बुदामा ६०० प्रतिनिधि ,परिवेक्षकहरुका बिचमा घनिभुत छलफल गरि पार्टी :- क्रान्तिकारी कम्युनिस्ट पार्टी नेपाल र मार्ग दर्शन सिद्धान्त मार्क्सवाद,लेनिनवाद ,माओवाद हुने र विचारधारामा आन्तरिक /वाह्य रुपमा छलफल ,कार्यदिशा जनवादी खुट्किलो पार गर्दै बैज्ञानिक समाजवाद निर्माण गरिसकेका छौ र केही बिषयमा आन्तरिक र केहिमा वाहिरी रुपमा वाद बिवाद सम्वाद सहिद छलफल लाई जारी राखिएको छ । (एकता ,संघर्ष ,रुपान्तरण )एकता पस्चात अन्तर संघर्ष लाई वर्गसंघर्ष मार्फत (जनवादी खुट्किलो पार गर्दै बैज्ञानिक समाजवाद) रुपान्तरण गर्दै एकता ,संघर्ष,रुपान्तरणको द्वन्द्वावादलाइ अगाडि बडाउनु छ।कम्युनिस्टको आवरणमा मुखमा मार्क्सवाद बगलिमा प्रतिक्रियावाद,दक्षिणपन्थी अवसरवाद,संसोधनवाद,सार संग्रहवाद,को भ्रमजालका विरुद्ध निर्मम जन संघर्ष,प्रतिरोध संघर्ष,ससस्त्र जन बिद्रोह मार्फत वार पारको लडाइ लड्नु छ। संगठन (organization):- 1.संस्कृत भाषामा :- संगठन शब्दको उत्पत्ति संस्कृत भाषाबाट भएको हो। *संस्कृतमा: “संगठन” शब्द “सम्” (सङ्ग) + “घट” धातुबाट बनेको हो। “सम्”: सँगै, एकतामा, वा एकीकृत। “घट”: मिलाउनु, बाँध्नु, वा निर्माण गर्नु। “संगठन” को शाब्दिक अर्थ हुन्छ एकतामा बाँधिएको संरचना वा मिलाएर निर्माण गरिएको केही। -संस्कृतबाट नै यो शब्द हिन्दी, नेपाली र अन्य भाषाहरूमा स्थानान्तरण हुँदै आएको छ। संगठनको अर्थ: 1. व्याकरणिक अर्थमा: *विभिन्न वस्तु, तत्व, वा मानिसलाई एकीकृत गरी बनाइएको संरचना। *वैदिक युगमा, यज्ञ, सभा, र अन्य क्रियाकलापहरू “संगठन” द्वारा संयोजित हुन्थे। *सारमा, “संगठन” शब्दको उत्पत्ति संस्कृत भाषामा छ, र यसको मर्म एकता, समन्वय, र संरचना निर्माण भन्ने भावमा निहित छ।*(१) प्राचीन काल (वेद र साहित्यको काल – ४५० ईसा पूर्वदेखि १० ईसापूर्व) संगठन(organization ):- अङ्ग्रेजीमा यो शब्द स्पेनिस संगठनबाट (organization) आएको हो, जुन आफैं मध्ययुगीन ल्याटिन (organizationem) बाट आएको हो र यसको मूल अर्गानम (organum) ल्याटिन शब्द अर्गानन (organon) बाट पूर्ण रूपमा लिइएको हो , जसको अर्थ उपकरण वा उपकरण, संगीत वाद्ययन्त्र र अंग हो । संगठनको इतिहास मानव समाज, संस्कृति र प्राविधिक विकासको विकाससँग गहिरो रूपमा जोडिएको छ। आदिम समाज देखि जटिल आधुनिक संगठनहरु को सभ्यता को आकार मा निर्णायक भूमिका खेलेको छ। तल संस्थाहरूको इतिहासको कालानुक्रमिक अन्वेषण छ: 1. प्रागैतिहासिक युग: आदिम संगठनहरू – हन्टर-गदरर सोसाइटीहरू (10,000 ईसा पूर्व): – संगठनहरूको प्रारम्भिक रूपहरू अनौपचारिक थिए र अस्तित्व आवश्यकताहरूमा आधारित थिए। – साना जनजातिहरू र कुलहरूले आफूलाई शिकार गर्न, खाना जम्मा गर्न र खतराहरू विरुद्धको रक्षा गर्न संगठित गरे। – नेतृत्व अक्सर शक्ति, अनुभव, वा बुद्धि मा आधारित थियो। – कृषि क्रान्ति (लगभग १०,००० ईसापूर्व): – बसोबास गरिएको खेती समुदायमा परिवर्तन गर्न थप संरचित संगठन आवश्यक थियो। -सिँचाइ, खाद्यान्न भण्डारण र वितरण जस्ता जिम्मेवारीहरूले गाउँ परिषद् वा जनजाति नेतृत्व प्रणालीको गठनको नेतृत्व गर्‍यो। —2. प्राचीन सभ्यताहरू: औपचारिक संगठनहरू -इजिप्ट, मेसोपोटामिया, र सिन्धु उपत्यका (3000 ईसा पूर्व – 500 ईसा पूर्व): -शासन, व्यापार, र धार्मिक अभ्यासहरूको लागि जटिल नोकरशाहीहरू विकसित भयो। उदाहरणहरू: – पिरामिड निर्माणको लागि प्राचीन इजिप्टको केन्द्रीकृत प्रशासन। – मेसोपोटामियाका सहर-राज्यहरू, जसले व्यवस्थित कानूनहरू (जस्तै, हमुराबीको कोड) र व्यापार प्रणालीहरू थिए। – धार्मिक संस्थाहरू प्रारम्भिक औपचारिक संगठनहरू मध्ये थिए, अनुष्ठान र स्रोतहरू नियन्त्रण गर्ने। – ग्रीक र रोमन साम्राज्य (500 ईसा पूर्व – 476 CE): – ग्रीसले प्रजातान्त्रिक सम्मेलनहरू र संगठित सैन्य प्रणालीहरू (जस्तै, स्पार्टन सैन्य संरचना) पेश गर्यो। – रोमले सिनेट, प्रान्तहरू र कर सङ्कलन प्रणालीहरू सहित आफ्नो विशाल साम्राज्य व्यवस्थापन गर्न उच्च परिष्कृत नोकरशाही विकास गर्यो। 1.लेनिनको नेतृत्व:- अक्टोबर क्रान्ति (१९१७) को समयमा बोल्सेभिक पार्टीको केन्द्रीय कमिटीमा २१ सदस्य थिए। यो कमिटी पार्टीको सर्वोच्च निर्णायक निकाय थियो, जसले सशस्त्र विद्रोहको योजना र रणनीतिको नेतृत्व गर्यो। यद्यपि, विद्रोहको निर्णयमा केन्द्रीय कमिटीभित्र सहमति सहजै बनेको थिएन। गम्भीर वैचारिक विवादहरू थिए। —समर्थनको अवस्था (क) लेनिनको अडान र नेतृत्व – लेनिनले सशस्त्र विद्रोहको आवश्यकता र तत्कालीन परिस्थितिको औचित्यलाई जोड दिए। उनले भनेका थिए, “हामीले सत्ता कब्जा नगर्ने हो भने क्रान्ति विफल हुन्छ।” उनले अन्तरिम सरकार कमजोर भएको र विद्रोहको सही समय आएको ठहर गरे। (ख) ट्रट्स्कीको समर्थन लेनिनको रणनीतिक प्रस्तावलाई लिओ ट्रट्स्कीले सक्रिय समर्थन गरे। उनले पेट्रोग्राड सोभियत मार्फत विद्रोहको योजना कार्यान्वयन गर्न महत्वपूर्ण भूमिका खेले। उनले सैनिक क्रान्तिकारी समितिको नेतृत्व गर्दै सशस्त्र विद्रोहको सैन्य पक्षलाई संगठित गरे। (ग) अन्य सदस्यहरूको समर्थन केन्द्रीय कमिटीका धेरैजसो सदस्यहरूले लेनिनको विद्रोह प्रस्तावलाई समर्थन गरे। यसमा ग्रिगोरी ज़िनोविएभ, याकोभ स्वेर्दलोभ, आनातोली लुनाचार्स्की, र निकोलाई क्रुप्स्काया जस्ता नेताहरू थिए। यी नेताहरूले श्रमिक वर्ग र सोभियतहरूको समर्थनलाई सशक्त बनाउन महत्वपूर्ण भूमिका खेले। — २. असमर्थनको अवस्था (क) ग्रिगोरी ज़िनोविएभ र लेभ कामेनेभको विरोध ज़िनोविएभ र कामेनेभले तत्काल सशस्त्र विद्रोहको विचारको विरोध गरे। उनीहरूको तर्क थियो कि परिस्थितिहरू अझै परिपक्व छैनन् र विद्रोह असफल हुन सक्छ। उनीहरूले शान्तिपूर्ण राजनीतिक संघर्षलाई प्राथमिकतामा राख्नुपर्ने धारणा व्यक्त गरे। (ख) अन्तरिम सरकारसँग सम्झौताको धारणा असमर्थन गर्ने सदस्यहरू केही हदसम्म मेनशेभिक (मध्यमार्गी समाजवादी) जस्तो दृष्टिकोण राख्दै अन्तरिम सरकारसँग सम्झौता खोज्न चाहन्थे।लेनिनले यो धारणा कडा रूपमा अस्वीकार गरे। (ग) वैचारिक विभाजन बोल्सेभिक पार्टीभित्रको वैचारिक मतभेदले सशस्त्र विद्रोहको रणनीतिलाई केही ढिलाइ गर्यो। लेनिनले ज़िनोविएभ र कामेनेभलाई “क्रान्तिको विश्वासघाती” भनेर आलोचना गरे। ३. समर्थन र असमर्थनको सन्तुलन केन्द्रीय कमिटीको मतदान: अक्टोबर १०, १९१७ मा भएको केन्द्रीय कमिटीको ऐतिहासिक बैठकमा सशस्त्र विद्रोह गर्ने निर्णय पारित गरियो। मतदानमा १० सदस्यले विद्रोहको पक्षमा मत दिए, जबकि २ सदस्य (ज़िनोविएभ र कामेनेभ)ले विरोध गरे। बाँकी सदस्यहरू तटस्थ रहे। लेनिनको दृढता: लेनिनको अडान र तर्कहरूले अन्ततः पार्टीभित्र विद्रोहको पक्षमा बहुमत बनायो। ट्रट्स्कीको सैन्य नेतृत्वले विद्रोहलाई व्यवस्थित रूपमा अगाडि बढाउन सहयोग गर्यो। ४. अन्तरिम पार्टी स्थिति (क) पार्टीभित्रको असहमति व्यवस्थापन लेनिनले पार्टीमा विद्रोहको विरोध गर्नेहरूलाई अलग्याउन वा तटस्थ राख्न सफल भए। लेनिनले आलोचकहरूलाई पार्टीभित्रकै “सुधारयोग्य” शक्तिका रूपमा व्याख्या गरे र उनीहरूलाई विद्रोहपछि पुनः संगठित गरे। (ख) पार्टीबाहिरको प्रभाव विद्रोहको निर्णयले बोल्सेभिक पार्टीलाई श्रमिक, किसान, र सैनिकहरूका बीचमा लोकप्रिय बनायो। पार्टीले आफ्नो शक्तिलाई पेट्रोग्राड र अन्य औद्योगिक केन्द्रहरूमा केन्द्रित गरेर जनमत निर्माण गर्यो। निष्कर्ष केन्द्रीय कमिटीभित्र विद्रोहको समर्थन र असमर्थन दुवै पक्ष रहेका थिए। तर, लेनिनको नेतृत्व, ट्रट्स्कीको सैन्य रणनीति, र समयसापेक्ष जनसमर्थनले विद्रोहलाई सफल बनाउन महत्वपूर्ण भूमिका खेल्यो। असमर्थन गर्नेहरूलाई पनि पछि पार्टीभित्र समेट्दै, बोल्सेभिक पार्टीले क्रान्तिपछिको शासन व्यवस्थापनमा एकताबद्धता कायम राख्यो। केन्द्रीय कमिटीका धेरैजसो सदस्यहरूले लेनिनको विद्रोह प्रस्तावलाई समर्थन गरे। (क) ग्रिगोरी ज़िनोविएभ र लेभ कामेनेभको विरोध ज़िनोविएभ र कामेनेभले तत्काल सशस्त्र विद्रोहको विचारको विरोध गरे। उनीहरूको तर्क थियो कि परिस्थितिहरू अझै परिपक्व छैनन् र विद्रोह असफल हुन सक्छ। १. लेनिन नेतृत्वको समितिहरू लेनिनको नेतृत्वमा बोल्शेविक पार्टी (पछि सोभियत संघको कम्युनिस्ट पार्टी) ले संगठनको सुदृढीकरणका लागि विभिन्न स्तरका समितिहरू निर्माण गरेको थियो। लेनिनको समयमा समितिहरूको सदस्य संख्या सानो र गोप्य थियो किनकि पार्टी भूमिगत थियो। समय र आवश्यकता अनुसार समितिहरूको आकार र संरचना परिवर्तन हुँदै गएको देखिन्छ। १. लेनिन नेतृत्वको समितिहरू मुख्य समितिहरू 1. केन्द्रीय कमिटी (Central Committee): १९१७ को अक्टोबर क्रान्तिको समयमा, केन्द्रीय कमिटीमा २१ सदस्य थिए। सदस्यहरूले पार्टीको रणनीति र निर्देशन तय गर्थे। (क) केन्द्रीय कमिटीका प्रमुख सदस्यहरू (१९१७) जति बेला politburo बनेको थिएन । १. लेनिन (Vladimir Lenin):केन्द्रीय कमिटीका नेता।पार्टीको वैचारिक र रणनीतिक मार्गदर्शन गर्ने। २. लिओन ट्रट्स्की (Leon Trotsky):सैन्य क्रान्तिका रणनीतिकार।रेड आर्मीको नेतृत्वकर्ता। ३. जोसफ स्टालिन (Joseph Stalin):जातीय मामिला (Nationalities Question) मा जिम्मेवार। ४. ग्रिगोरी जीनोविएभ (Grigory Zinoviev):लेनिनको नजिकका सहयोगी।पेट्रोग्राड सोभियतका नेता। ५. लेव कमेनेभ (Lev Kamenev):केन्द्रीय कमिटी सदस्य।प्राविधिक रूपमा पार्टीको रणनीति निर्धारणमा सहभागी। ६. आलेक्सेई रिकोभ (Alexei Rykov):आर्थिक नीति निर्माणमा योगदान। ७. एनातोली लुनाचार्स्की (Anatoly Lunacharsky):शिक्षासम्बन्धी नीति निर्माण। (ख) Politburo (१९१९ मा गठन): प्रारम्भिक सदस्यहरू:५ जना *लेनिन * ट्रट्स्की * स्टालिन * जीनोविएभ * कमेनेभ लेनिन नेतृत्वमा निर्णय प्रक्रियामा यी सदस्यहरूको सामूहिक भूमिका थियो, तर अन्तिम निर्णय लेनिनकै हुन्थ्यो। २. स्टालिन नेतृत्वको समितिहरू स्टालिनको नेतृत्वमा सोभियत संघको कम्युनिस्ट पार्टी (CPSU) ले थप केन्द्रीयकृत संरचना अपनायो। मुख्य समितिहरू 1. केन्द्रीय कमिटी (Central Committee):१९३० को दशकमा केन्द्रीय कमिटीमा ७१ सदस्य थिए। सदस्य संख्या धेरै भए पनि, प्रभावकारी शक्ति Politburo मा केन्द्रित थियो। 2. Politburo (Political Bureau): १९२० को दशकमा सदस्य संख्या ६ देखि १२ बीचमा थियो।स्टालिनको समयमा, Politburo पार्टीको सबैभन्दा शक्तिशाली निकाय बन्यो। 3. ओर्जब्युरो (Orgburo): संगठनात्मक कामको लागि जिम्मेवार निकाय। सदस्य संख्या ७ देखि ११ बीचमा। 4. स्थानीय कमिटीहरू: प्रान्तीय, जिल्ला, र अन्य तहमा कार्यान्वयन निकाय। (क) Politburo का प्रमुख सदस्यहरू (१९२०):६ जना १. जोसफ स्टालिन:महासचिव (General Secretary)।पार्टीको सबैभन्दा शक्तिशाली नेता। २. लजार कगानोभिच (Lazar Kaganovich):यातायात र निर्माण परियोजनाका प्रमुख। ३. भ्याचेस्लाभ मोलोतोभ (Vyacheslav Molotov):सरकारका प्रमुख र स्टालिनका विश्वासपात्र। ४. एनातोली बुकारिन (Nikolai Bukharin):पार्टीका वैचारिक नेता र “समाजवाद एक देशमा” सिद्धान्तका समर्थक। ५. क्लिमेन्ट भोरोशिलोभ (Kliment Voroshilov):सैन्य मामिलाका जिम्मेवार। ६. ग्रिगोरी ओर्द्झोनिकिद्जे (Grigory Ordzhonikidze):औद्योगिकीकरणको अगुवा। सदस्य संख्या बढ्दै जाँदा, पार्टीभित्र विविध क्षेत्रका नेताहरू थपिए। स्टालिनले पार्टीलाई सुदृढिकरण गर्न पार्टीबाट हटाइयो (जस्तै, ट्रट्स्की, जीनोविएभ, र कमेनेभलाई हटाइएको थियो)। —३. चिनिया कम्युनिस्ट पार्टी : चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टी (CCP) को स्थापना १ जुलाई १९२१ मा भएको थियो। पार्टीको नेतृत्व विभिन्न चरणमा फरक-फरक नेताहरूले गरेका छन्, जसले चिनियाँ क्रान्ति, गृहयुद्ध, र समाजवादी निर्माणमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलेका छन्। १. प्रारम्भिक चरण (१९२१-१९२५): पार्टीको स्थापना र विकास मुख्य नेता:Chen Duxiu (१९२१-१९२७, CCP को प्रथम महासचिव)Li Dazhao (सह-संस्थापक, १९२७ मा मारिए) CCP को स्थापना सोभियत संघको कम्युनिस्ट अन्तर्राष्ट्रिय (Comintern) को सहयोगमा भयो।पार्टी मुख्यतः शहर केन्द्रित मजदुर क्रान्ति मा विश्वास गर्थ्यो। १९२३ मा CCP र कुमिन्ताङ (KMT) बीच सहकार्य भयो, तर १९२७ मा च्याङ काई-शेकले CCP माथि दमन (Shanghai Massacre) गरे, जसले गृहयुद्धको सुरुवात गर्यो। २. संघर्ष र पुनर्गठन (१९२७-१९३५): माओको उदय मुख्य नेता:Qu Qiubai (१९२७-१९२८)Li Lisan (१९२८-१९३०) Wang Ming र Bo Gu (१९३१-१९३५, सोभियत समर्थक नेता) माओत्सेतुङ (Mao Zedong) – पार्टीको सैन्य रणनीति नेतृत्व गर्न थाले १९३१ मा “जियाङसी सोभियत” (Jiangxi Soviet) स्थापना भएपछि माओको प्रभाव बढ्न थाल्यो। केन्द्रीय समितिमा ४०+ सदस्य भए पनि, मुख्य निर्णय “28 Bolsheviks” भनिने सोभियत समर्थक समूहले लिइरहेको थियो। मुख्य वैचारिक संघर्ष: सोभियत समर्थक समूह (Wang Ming, Bo Gu, Otto Braun – कोमिन्टर्न प्रतिनिधि) शहरमुखी रणनीति अपनाउनु पर्ने। रेड आर्मी (Red Army) ले परम्परागत युद्ध लड्नुपर्ने।माओको पक्षधर समूह (Zhu De, Peng Dehuai, Zhou Enlai पछि माओतिर झुके)ग्रामीण गुरिल्ला युद्ध को नीति अपनाउनु पर्ने।लचिलो युद्ध रणनीति र लामो संघर्ष आवश्यक भन्ने धारणा। ४. (१९३५ को जुनई सम्मेलनपछि माओ नेतृत्वमा सशक्त) पक्षधर (माओ समर्थक) माओत्सेतुङ (Mao Zedong) – ग्रामीण क्रान्ति, किसान सशक्तीकरण, लचिलो गुरिल्ला युद्ध। झू डे (Zhu De) – रेड आर्मीका सैन्य कमान्डर, माओको सैन्य रणनीति समर्थक। झाउ एनलाई (Zhou Enlai) – पार्टी भित्र सन्तुलनकारी भूमिका। ली फुचुन (Li Fuchun) – संगठनात्मक रूपमा माओको सहयोगी। विपक्षी (सोभियत समर्थक) Wang Ming – सोभियत संघको मोडल अपनाउनु पर्ने धारणा।Bo Gu – पार्टी नेतृत्वमा थिए, माओको नीति मन पराउँदैनथे। Otto Braun – कोमिन्टर्न (Comintern) का प्रतिनिधि, माओको रणनीतिलाई अस्वीकार गरे। क) १९२७-१९३१: माओ अल्पमतमा पार्टी केन्द्रीय समिति शहरमुखी रणनीतिमा अडिग।माओलाई पार्टीबाट “दोस्रो दर्जाको नेता” बनाइयो।किसानमुखी संघर्षको पक्षधरता कमजोर। (ख) १९३１-१९३５: माओको प्रभाव बढ्दै गएको: जियाङसी सोभियतमा माओले “भूमिसुधार नीति” लागू गरे।माओका विचारहरू सैन्य रणनीतिमा प्रभाव पार्न थाले। (ग) १९३５ को जुनई सम्मेलन: माओको आधिकारिक मुख्य नेतृत्व : लामो मार्चको असफलतापछि “28 Bolsheviks” को नीति असफल भयो।माओलाई CCP को सैन्य प्रमुख बनाइयो।नेतृत्वमा माओ समर्थकहरूको प्रभाव बढ्यो। ६. १९२७-१९३१: माओको ग्रामीण संघर्षको विचार अल्पमतमा थियो, मुख्य नेतृत्व शहरमुखी क्रान्तिमा अडिग थियो। १९३१-१९३५: माओको प्रभाव बढ्दै गयो, तर सोभियत समर्थक समूह अझै बलियो थियो। १९३५ को जुनई सम्मेलन: माओले पार्टीको सैन्य र राजनीतिक नेतृत्व हासिल गरे। माओको संगठनात्मक अभ्यासले ग्रामीण क्रान्ति, जनसेना, र लचिलो गुरिल्ला युद्ध रणनीति लाई सशक्त बनायो, जसले चिनियाँ क्रान्तिलाई सफल बनायो। *** माओ नेतृत्व:- माओको नेतृत्वमा चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टी (CCP) ले संगठन निर्माण गर्दा चिनियाँ परिस्थितिलाई ध्यानमा राख्यो। मुख्य समितिहरू 1. केन्द्रीय कमिटी (Central Committee):१९४५ मा पार्टीको केन्द्रीय कमिटीमा ४४ सदस्य थिए।१९४९ को क्रान्तिपछि यसमा सदस्य संख्या बढेर ६६ पुगे। 2. Politburo (Political Bureau):१९४५ मा Politburo मा १३ सदस्य थिए।Standing Committee of the Politburo मा ५ सदस्य। प्रमुख सदस्य: माओ, झोउ एनलाइ, झू दे, लिउ शाओची, र चेङ्ग युन। 3. स्थानीय कमिटीहरू:गाउँ, जिल्ला, र क्षेत्रीय स्तरमा पार्टीको विस्तार। विशेषता: माओले Standing Committee of Politburo लाई सबैभन्दा प्रभावशाली निकाय बनायो।पार्टी संरचना ग्रामीण र शहरी क्षेत्रलाई जोड्दै व्यापक बनाइयो। १. माओत्सेतुङ (Mao Zedong):पार्टी अध्यक्ष :- वैचारिक र रणनीतिक नेतृत्व। २. झोउ एनलाइ (Zhou Enlai):सैन्य र कूटनीतिक मामिलाका प्रमुख। ३. लिउ शाओची (Liu Shaoqi):पार्टी संगठनका जिम्मेवार। ४. झू दे (Zhu De): जनमुक्ति सेनाको नेतृत्व। ५. चेङ्ग युन (Chen Yun): आर्थिक नीति र योजना निर्माण। निष्कर्ष लेनिन नेतृत्वमा बोल्शेविक पार्टी का समितिहरूले क्रान्तिलाई सफल बनाउन सानो, गोप्य, र कडा फलामे अनुशासनात्मक संरचना बनाए। स्टालिनले CPSU लाई केन्द्रीयकृत बनउदै जनवादी केन्द्रियता लागू गरे।माओले CCP मा ग्रामीण जनता, सैन्य नेतृत्व, र जनसहभागितालाई प्राथमिकता दिए।यी सदस्यहरूको भूमिकाले ती क्रान्तिहरूको गति र दिशा निर्धारण गरेको थियो। सोभियत युनियन र चीनिया कम्युनिस्ट पार्टी चिनिया कम्युनिस्ट पार्टी :- पार्टी र जन बर्गिय सङ्गठन परिचालन सम्बन्धि अभ्यासहरु :- लेनिन, स्टालिन, र माओले पार्टी, जनबर्गीय संगठन, र मोर्चामा संगठनात्मक संरचना, भर्टिकल (ठाडो) र होरिजेन्टल (तेर्सो) सम्बन्ध, नेतृत्व व्यवस्थापन, विधि, र पद्धतिमा आफ्नो युगअनुसार फरक अभ्यास र विकास गरेका थिए। यी अभ्यासहरूका प्रमुख विशेषताहरू यसप्रकार छन्: १. लेनिनको अभ्यास (क) संगठनात्मक संरचना र सिद्धान्त 1. पार्टी: लेनिनले “जनवादी केन्द्रियता” को सिद्धान्त स्थापना गरे। पार्टीको संरचना केन्द्रीय नेतृत्वमा आधारित थियो: केन्द्रीय कमिटी: नीति निर्माण।स्थानीय इकाईहरू: कार्यान्वयन। 2. जनबर्गीय संगठन र मोर्चा: मजदुर, किसान, र सैनिकहरूको सोभियत (Soviets) बीच संगठन।साझा मोर्चाहरूको विकास, विशेषतः वर्गीय हितका लागि। 3. ठाडो (भर्टिकल) सम्बन्ध: पार्टीको ठाडो नियन्त्रणमा स्पष्ट निर्देशन र अनुशासन।केन्द्रीय कमिटी → स्थानीय समिति → जनसंगठन। 4. तेर्सो (होरिजेन्टल) सम्बन्ध: समान तहका सोभियतबीच सहकार्य।मजदुर, किसान, र सैनिक सोभियतहरूको बीचमा सहजीकरण। (ख) नेतृत्व व्यवस्थापन विधि र पद्धति 1. डेमोक्रेटिक सेन्ट्रलिज्म: “बहस गर्न स्वतन्त्र, निर्णयपछि एकताबद्ध कार्य।”ठाडो निर्देशन र तेर्सो समन्वयको सन्तुलन। 2. सङ्घर्ष र एकता: वैचारिक बहसलाई प्राथमिकता।असहमति भए पनि अन्तिम निर्णयमा सबैलाई एकजुट बनाउने प्रयास। 3. प्रशिक्षण र शिक्षा: पार्टी सदस्य र कार्यकर्तालाई वैचारिक र राजनीतिक शिक्षा। 4. जनसमर्थनमा जोड: “जनताबाट सिक्ने र जनतासँग मिलेर काम गर्ने।” २. स्टालिनको अभ्यास (क) संगठनात्मक संरचना र सिद्धान्त 1. पार्टी: अत्यधिक केन्द्रीयकरण,फलामे अनुशासन ।पोलिटब्यूरो प्रमुख नीति निर्माण निकाय। 2. जनबर्गीय संगठन र मोर्चा: राज्य र पार्टीबीचको सम्बन्धलाई संस्थागत बनाइयो।जनसंगठनहरू (जस्तै, ट्रेड युनियन) पार्टीका निर्देशनअनुसार सञ्चालन। 3. ठाडो (भर्टिकल) सम्बन्ध: केन्द्रबाट तलसम्म निर्देशन र कार्यान्वयन। 4. तेर्सो (होरिजेन्टल) सम्बन्ध: तेर्सो समन्वयमा जोड।संगठनहरू केन्द्रबाट निर्देशित हुँदा स्वतन्त्र समन्वयमा जोड। (ख) नेतृत्व व्यवस्थापन विधि र पद्धति 1. केन्द्रीय नियन्त्रण: पोलिटब्यूरोले सम्पूर्ण पार्टी र राज्य संयन्त्रलाई नियन्त्रण गर्यो।कठोर अनुशासन। 2. निर्देशन र अनुपालन: नीतिहरू कार्यान्वयनमा जोड। सहमतिमा ल्याउने प्रयास। 3. प्रशिक्षण र व्याख्या संगठनका सदस्यलाई “मार्क्सवाद,लेनिनवाद ” अनुसार प्रशिक्षण। 4. संगठनमा सुधिकरण पार्टी र जनसंगठनभित्र बिचारको सुनिश्चितता । ३. माओको अभ्यास (क) संगठनात्मक संरचना र सिद्धान्त 1. पार्टी: “जनवादी केन्द्रीयता” को सिद्धान्त।पार्टीलाई जनसंगठन र सेनासँग एकीकृत गरियो। 2. जनबर्गीय संगठन र मोर्चा: “जनवादी अभियान” (Mass Line) का माध्यमबाट जनताको बीच काम। मजदुर, किसान, र विद्यार्थीहरूका संगठनहरू सशक्त। 3. ठाडो (भर्टिकल) सम्बन्ध: पार्टीको निर्देशन केन्द्रीय नेतृत्वबाट। नीतिहरू तलसम्म सम्प्रेषण। 4. तेर्सो (होरिजेन्टल) सम्बन्ध: विभिन्न जनसंगठन र मोर्चाहरूबीच सक्रिय समन्वय। सेना, पार्टी, र जनताको सहकार्य। (ख) नेतृत्व व्यवस्थापन विधि र पद्धति 1. जनवादी अभियान (Mass Line): “जनताबाट सिक्ने र पुनः जनतासम्म फिर्ता दिने।”जनताको आवश्यकता र चाहनालाई नीति र योजनामा रूपान्तरण। 2. सङ्गठनात्मक सन्तुलन: ठाडो नियन्त्रण र तेर्सो समन्वयबीच सन्तुलन। 3. प्रशिक्षण र सामूहिकता: संगठनका कार्यकर्तालाई वैचारिक शिक्षा।सामूहिक कार्यशालाहरू। 4. स्थानिय स्वायत्तता: स्थानीय इकाईहरूलाई आफ्नो क्षेत्रमा स्वतन्त्र रूपमा काम गर्न स्वायत्तता। ४. निष्कर्ष * लेनिनले संगठनमा डेमोक्रेटिक सेन्ट्रलिज्म र सोभियत सहकार्य लाई प्रोत्साहित गरे। * स्टालिनले केन्द्रीयकरण र ठाडो नियन्त्रणलाई सुदृढ गरे, तर तेर्सो समन्वयलाई जोड दिय। * माओले Mass Line को प्रयोग गर्दै संगठन, मोर्चा, र सेनाबीच सहकार्य र स्थानिय स्वतन्त्रता लाई जोड दिए। यी तीन नेतृत्वहरूले आफ्नो ऐतिहासिक परिस्थितिअनुसार संगठनात्मक अभ्यास र व्यवस्थापन विधिमा योगदान गरे। -नेपालमा महान जनयुद्ध सुरु गर्दा १९जनाको केन्द्रिय समिति थियो।प्रचण्ड ,किरण ,बबुराम,गौरव बादल, को नेतृत्व प्रभावकारी थियो। -बिप्लबको पछिल्लो प्रतिबन्धमा 21 जनाको केन्द्रिय समिती थियो । जति खेर माओको तीन जादुगरी हतियार क्रान्तिकारी पार्टी ,सर्वहारा वर्गको सेना, संयुक्त मोर्चा । रणनीतिक संयुर्त मोर्चा प्रतिवन्धित नेकपा बिप्लव, नेकपा क्रामा मोहन बैध,नेकपा ऋषि कटेल,बैज्ञानिक समाजवादी आहुती सहित बनेको थियो।यद्यपि यो अभ्यास नेकपा बिप्लबको तीन बुधे शान्ति प्रक्रियाको हतियार बन्यो र बिप्लव (नेकपा ) अहिले प्रतिक्रियावादी कथित समाजवादी मोर्चामा (बिप्लब,प्रचण्ड ,मादब नेपाल ,लगायत)मा बिचलन हुँदै विलय हुन पुग्यो। त्यो बिचलन बाट बचेकाहरुको नेतृत्वमा संयुक्त मोर्चा अगाडि बड्न सकेको छैन ।हाम्रो पार्टी क्रान्तिकारी कम्युनिस्ट पार्टी नेपाल यसको नेतृत्व फेरि पुनर्गठन गर्ने प्रक्रियामा छ। – क्रान्ति ,वर्ग संघर्ष इतिहासका कालखण्डहरुमा चुस्त दुरुस्त सानो आपतकालिन निर्णय ,योजना तर्जुमा,कार्यान्वयनका निम्ति कमिटी सानो केन्द्रिय समिती निर्णायक सफलता चुम्न सफल भएका छन(खुट्टि हेर्दै चाल)भने जस्तै।क्रान्तिकारी पार्टी निर्माण ,पार्टी सदस्यता सम्बन्धि नीति,सर्वहारा दृस्ठिकोण निर्माण,संस्कृतिक आचरणमा क्रान्ति,संगठनिक संरचना,पेसेवर क्रान्तिकारी ,जनवादी केन्द्रियता,दुइलाइन संघर्ष,ज.व.स. निर्माण र बिस्तार,पार्टी र ज.व.स.बिचको अन्तरसम्बन्ध,फ्याक्सन,प्रकाशन,बिभाग,संयुक्त मोर्चा,सामुहिक नेतृत्व ,छलफलमा स्वतन्त्रता काममा एकरुपता ,जनवादी केन्दृयता,केन्दृयता सहितको जनवाद,निरीक्षण,संरक्षण,छनोट ,अनुगमन ,निर्देशन ,रिपोर्टिङ ,संगठित संरचना र योग्य नेतृत्व , अभिलेख ,स्कुलिङ,कार्यशैली,गोपनियता चुस्त दुरुस्त सानो कमिटी भिन्न मतको संरक्षण,क्रान्ती प्रती बभदार,इमान्दारीता,वर्गसंघर्ष को तयारी,मालेमावादी संगठन पद्धति,आन्तरिक वाह्य मित्र शत्रुको पहिचान,चेन अफ कमाण्ड ,नेतृत्वमा केन्दृकरण,भाबी नीति,आलोचना ,आत्मालोचना ,वाद,विबाद,सम्वाद,व्यक्ति संगठनको मातहत,अल्पमत बहुमतको मातहत ,तल्लो कमिटी उपल्लो कमिटीको मातहत,सिंगो पार्टी केन्द्रिय समितिको मातहत र केन्द्रिय समिति रास्ट्रिय सम्मेलन तथा रास्ट्रिय महाधिवेशनको मातहत यी पार्टीका अङ्ग प्रत्याङ्गलाई पुर्ण संचालन र प्रभावकारी बनाउन मुल नेतृत्व व्यक्ति नभएर समग्र राजनीतिक,वैचारिक,संगठन परिचालन सम्वन्धि एजेन्डा प्रस्तुत कर्ता र लागू गर्न स्कुलीङ , प्रशिक्षण फलामे अनुशासन आदि इत्यादिको योग नै संगठन हो । निरन्तरतामा क्रम भंगता आजको आवस्यकता हो ।