डलरको खेती गरेर विचार राजनीतिबाट अलगावमा पारी महिला नेतृत्व सिध्याइयो

डलरको खेती गरेर विचार राजनीतिबाट अलगावमा पारी महिला नेतृत्व सिध्याइयो

अनेमसंघ (क्राान्तिकारी) को अध्यक्षको हैसियतले सांगठनिक गतिविधि कसरी अघि बढाउने सोच्नु भएको छ ?

अखिल नेपाल महिला संघ (क्रान्तिकारी) को वैठक बस्ने तयारीमा छौं । हालै संगठन सुदृढीकरण तथा जनपरिचालन अभियानमा स्थानीय स्तरमा केही संगठनहरु निर्माण पनि भएका छन् । निर्मित ती संगठनहरुलाई गति दिन वैठकले केही ठोस निर्णयहरु लिने छ । त्यसपछि अलि केही नयाँ ढंगले गतिविधिहरु अघि बढाउने छौं ।

 क्रान्तिकारी महिला संगठनको केन्द्रमा सधै नेततृत्वको समस्या परिरहनुका पछडिको कारण के हो ?

नेतृत्व भनेको जुनसुकै संगठनमा पनि संघर्ष, आन्दोलन र वैचारिक छलफल तथा बहसबाट मात्र हुँदो रहेछ । नेपालमा ठूलाठूला आन्दोलन र युद्धहरु हुने तर छोटो समयमा नै ती बिघटनतिर जाने र विसर्जित हुने गरेका छन् । यस को प्रभाव सबैखाले संगठनहरुमा परेको पाइन्छ । तर सबैभन्दा बढी प्रभाव नेपालको महिला संगठनमा पर्न गएको देखिन्छ ।

समाजको आधारभूत हिस्सा र तप्का भएका कारणले महिला क्षेत्रमा यो समस्याले त घर नै गरेको देखिएको छ । महिला नेतृत्वको विकासको समस्या भनेको जुनसुकै भए पनि हरेक संगठनभित्रको आधा हिस्साको समस्या हो । यो समस्याको हल भनेको समग्र आन्दोलन जसलाई हामी वर्गीय आन्दोलन भन्छौं, त्यसैको हलबाट मात्र संभव छ ।

अहिले क्रान्तिकारी वृत्तमा मात्र होइन, जहाँ पनि महिला नेतृत्वको खडेरी छ । यो भनेको मूलतः वर्गीय आन्दोलनले धक्का खाँदै जानु र प्रतिगमनकारी तथा पश्चगामी व्यवस्थाको पुनस्थापना हुँदै जानु आदि कारणले हो ।

आन्दोलन र सङ्घर्षका बेला संभावित महिला नेतृ तथा नेतृत्वको पङ्क्ति नै देखा पर्दछ । तर जब आन्दोलन सेलाउँछ, नेतृत्वले धोखा दिन्छ र वा परिवर्तनशील, अग्रगामी तथा क्रान्तिकारीहरुको हार हुन्छ, सबै ठाउँमा नेतृत्वको संकट पैदा हुन्छ । महिला हिस्सामा त अभाव जस्तै हुन जान्छ । तर एउटा सोचनीय विषय के हुन गएको छ भने पुरुष नेतृत्वको पनि अभाव हुन गएको छ । धेरै मानिसहरु यो आन्दोलनबाट पलायन भएका छन् । यसको कारण आर्थिक समस्या पनि हुन गएको छ ।

महिला नेतृत्वको उठान कसरी होला ?

महिला नेतृत्वको उठानका कुरा वर्ग संघर्षको उठानसँग जोडिएको छ । संसारको आधा हिस्सा ओगटेका महिला वर्गका हिसाबले शोषित र उत्पीडित वर्गका हुन् । यिनको मुक्तिको प्रश्न यस अर्थमा सिधै वर्गीय मुक्तिसँग गाँसिन पुगेको छ । माओवादी पार्टीले वर्ग संघर्षको उठान गर्दा एक हदसम्म साचो अर्थमा महिला र महिला आन्दोलनको उठान भएकै हो ।

तर यसले सेटव्याक खाइसकेपछि चौतर्फी रुपमा दक्षिणपन्थीहरुको दबदबा बढेर गएको छ । यसले महिला, जनजाति, दलित र अन्य नेतृत्वहरुलाई निकै किनारामा पुर्याएको छ । वास्तविक अधिकार प्राप्तिका लागि आन्दोलनको उठान नहुँदासम्म महिला नेतृत्वको विकास असंभव जस्तै छ । कसैले दिएको आरक्षण, कोटा वा समावेशिताका कारणले महिला नेतृत्वको विकास असंभव छ । सचेत पहलकदमी जरुरी छ ।

त्यसो भए अब गरिने वर्गसंघर्षका क्रममा कुनकुन थप कदमहरु चालिएमा महिला नेतृत्वको ग्यारेन्टी गर्न सकिएला ?

साँचो हो, महिला नेतृत्व निर्माणको विषय अहिले असाध्यै खड्किएको विषय हो । महिला नेतृत्वलाई बनाउने, बचाउने र अघि बढाउने कुरा निकै महत्वको विषय हो । हाललाई हामीले चितवनको वैठकबाट केही साचेका पनि छौं । व्यवस्थापनको पक्षमा केही कुरा जोडिएको पनि छ । यसलाई पनि लिएर जाने र संगठन निर्माण तथा परिचालनका लागि जनस्तरमा पुग्ने पनि कार्यक्रमहरु बनाइएको छ ।

टिम निर्माण र टिम रक्षाको कुरालाई पनि ख्याल गर्दै राजनीतिक, वैचारिक, सांगठनिक तथा साँस्कृतिक रुपमा कार्यक्रमहरु निर्माण गरिने सोचिएको छ ।

आजको सामाजिक परिवेशमा अलि केही नयाँ ढंगको उत्पादन प्रक्रियासँग जोडिएर पनि महिला नेतृत्वको विकास गर्न सकिन्छ कि भनेर सोचिएको छ । धेरैधेरै विकल्पहरु बारेमा पनि सोचिएको छ ।

जनयुद्धको पछिल्लो चरणमा आएर केही साम्प्रदायिक प्रकृतिका आन्दोलन पनि देखा परे । महिला नेतृत्वका सन्दर्भमा यसले कत्तिको प्रभाव पार्यो ?

माओवादी पार्टीले आफ्ना जातिय मुक्ति र क्षेत्रीय मुक्ति र लिंगीय मुक्तिका केही एजेण्डाहरु छोड्न पुग्दा यस्तो अवस्था सिर्जना हुन गएको हो । यसले गर्दा जनयुद्धमार्फत् स्थापित गरिएका मुद्दाहरु ओझेलमा पर्न गए । ती एजेण्डा र मुद्दाहरु एनजीओ÷आइएनजीओहरुले आफूले ल्याएका स्वतन्त्र एजेण्डाहरु जस्तो गरी जनतामा भ्रम छर्दै लगे ।

हाम्रा हातबाट ती नारा र मुद्दाहरु खोसिए पनि । यसका लागि देशी विदेशी प्रतिक्रियावादीहरुले भएभरको ताकत पनि लगाए । यसको निकै नै नकारात्मक छाप जनतामा पर्न गएको छ ।

यसले महिला आन्दोलन र महिला नेतृत्वको विकासको प्रक्रियालाई रोकिदिएको पनि थियो । किनकि समग्र वर्गीय आन्दोलन नै धुमिल हुन पुगेपछि यो अवस्थाको सिर्जना हुन गयो । यो भनेको डलरबाट प्रभावित गर्ने र विचार राजनीतिबाट अलग गर्नु रहेको थियो । नारीवादी आन्दोलनको पनि अभ्यास गरिएको थियो ।

(मुडभरी अखिल नेपाल महिला संघ (क्रान्तिकारी)को केन्द्रीय अध्यक्ष हुन् ।)