मे १, १८८६ मा अमेरिकाको सिकागो सहरमा भएको मजदुर आन्दोलन आठ घण्टा मात्र कामको मागसित सम्बन्धित छ, भयानक बलिदानका कारण यो आन्दोलनले मजदुरहरुका केही कानुनी हक र मान्यतालाई स्थापित गराएको थियो । त्यसैले आजको मजदुर आन्दोलनमा पनि मे १ ले ठुलो ऐतिहासिक महत्व राखेको छ ।

अगस्ट २०, १८६६ मा बाल्टिमोरमा भेला भएका ६० मजदुर संगठनहरुको एक भेलाले सर्वप्रथम आठ घण्टा कामको माग राखेर ‘नेसनल लेबर युनियन’ भन्ने एक संगठनको निर्माण गरेको थियो । मजदुरहरुको त्यो अन्तर्राष्ट्रिय महत्वको संगठनको नेतृत्व एच्बी सिल्विसले गरेका थिए । एचबी सिल्विसले प्रथम अन्तर्राष्ट्रिय नेताहरुसँग लगातार पत्र व्यवहार गर्दथे । सिल्विस एक जना असाध्य प्रतिभाशाली मजदुर नेता थिए । नेसनल लेबर युनियनको १८६७ को अधिवेशनले अन्तर्राष्ट्रिय मजदुर आन्दोलनलार्य सहयोग गर्ने निर्णय गरेको थियो । १८६९ मा लेबर युनियनले प्रथम अन्तर्राष्ट्रियको नियन्त्रणलाई स्वीकार गरी जनरल काउन्सिलमा एक जना प्रतिनिधि पठाउने निर्णय गरेको थियो । दुर्भाग्य, यसैबीच मजदुर आन्दोलनका महान् नेता एचबी सिल्विसको दुखद निधन भयो । त्यस कारण सिकागोबाट प्रकाशित हुने पत्रिका वर्किङ म्यान्स एडवोकेट (श्रमजीवीहरुको वलिक) भन्ने पत्रिकाका सम्पादक एसी केमरानलाई अन्तर्राष्ट्रियको प्रतिनिधि चुनेर पठाएको थियो । उनको मृत्यु पश्चात् लेबर युनियनमा खराब मान्छेहरुको प्रवेश भयो, जसको परिणाम युनियन बदनामी कमाउँदै विघटन भयो ।

नेसनल लेबर युनियनले उठाएको आठ घण्टा कामको मागलाई कार्ल माक्र्सले जोडले समर्थन जनाएका थिए । १८६६ को सेप्टेम्बरमा जेनेभामा सम्पन्न भउको प्रथम अन्तर्राष्ट्रियको काङ्गे्रसले यसरी आफ्नो धारणा अभिव्यक्त गरेको थियो । “जबसम्म काम गर्ने समय सुनिश्चित गरेर कानुनी रुपमा बाँधिदैन, तबसम्म मजदुर वर्गको खुसीयाली र स्वतन्त्रताका लागि गरिने संघर्षको प्रयास निरर्थक सावित हुने छन् । त्यसैले कांग्रेस प्रस्ताव गर्दछ की आठ घण्टाको कामको दिनलाई कानुनी मान्यता दिइयोस् ।” १८६७ मा प्रकाशित भएको पुँजीको प्रथम खण्डमा माक्र्सले आठ घण्टा कामको मागलाई समर्थन मात्र गरेका छैनन्, काला र गोरा मजदुरहरका बीचको भेदलाई आलोचना गर्दै माक्र्सले काला मजदुरहरुको सम्पूर्ण रुपमा मुक्ति नहुँदै गोरा मजदुरहरु पनि मुक्त हुन नसक्ने विचार व्यक्त गर्दै काला र गोरा मजदुरका बीचमा भेद होइन, वर्गीय एकतामा माक्र्सको जोड रहेको थियो ।

मजदुर आन्दोलन विगतबाट पाठ सिक्दै सुव्यवस्थित र संगठित ढंगले निश्चित मागहरु सहित अगाडि बढी रहेको थियो । तर पुँजीपति वर्गले मजदुरका मागहरुलार्य सम्बोधन गर्ने दिशामा ध्यान दिएनन् । त्यस बेला अमेरिकामा माक्र्स र एङ्गेल्सको समाजवादी विचारधाराको पनि व्यापक प्रचार भएको थियो । समाजवादी चेतले मजदुर आन्दोलनमा उर्जा थप्ने काम गरेको थियो । १८८६ को मजदुर आन्दोलनका विश्व सर्वहारा वर्गका महान् नेता कार्ल माक्र्सको निधन भई सकेको थियो । एङ्गेल्स जीवित थिए र उनले दोस्रो अन्तर्राष्ट्रियको सन्दर्भमा गहृकार्य गरी रहेका थिए । एङ्गेल्सले अमेरिकाको मजदुर आन्दोलनका नेता फ्रेडरिक एडोल्फ सोर्गे मार्फत् अ‍ेमरिकी मजदुर आन्दोलनबारे जानकारी लिने काम गर्दथे । १८८४ को गर्मी महिनामा फ्लोरेन्स केली विसन्थेवास्की नामकी २५ वर्षकी एक अमेरिकी युवती जुरिच विश्व विद्यालयमा अध्ययन गर्दै थिइन् । उनले फ्रेडरिक एङ्गेल्सको “बेलायतका मजदुर वर्गको अवस्था” भन्ने पुस्तक बेलायतमा अङ्गे्रजी भाषामा प्रकाशित गरिन् । १८८६ को सरदमा लन्डनमा एङ्गेल्स र फ्लोरेन्स केलीको भेटघाट भयो । त्यसपछि उनको र एङ्गेल्सका बीचमा घनिष्ठता बढ्दै गयो । समाजवादी विचारधारा र अमेरिकी मजदुर आन्दोलनका सन्दर्भमा निरन्तर पत्र व्यवहारहरु हुन थाले । त्यो समयमा अमेरिकामा आठ घण्टा कामको मागलाई लिएर तिन लाख ५० हजार जनता आन्दोलनरत थिए । आन्दोलन सफलताको शिखरतिर अगाडि बढी रहेको थियो । सिकागोका मजदुरहरुले ज्यालाबृद्धि र आठ घण्टा कामको मागलाई लिएर मे १, १८८६ का दिन मुलुकै ठप्प पार्ने गरी एउटा निर्णायक आन्दोलन गर्ने तयारीलाई अगाडि बढाए । प्रतिक्रियावादी भाते अखवारहरुले यो तयारीलाई विभिन्न कोणबाट बदनाम गर्ने अभ्यास गरे । देशभरि मे १ का दिन ठूलो नरसंहार हुने भ्रम फैलाएर मजदुरहरुलाई तर्साउन थालियो । केही प्रतिक्रियावादी अखवारहरुले सिकागोमा “कम्युनिस्ट विद्रोह” हुने प्रचार पनि गरे । प्रतिक्रियावादी अखवारहरुले हडतालीहरुलाई बलमे उडाउनु पर्दछ भन्ने विचार समेत प्रकट गरे । तर मजदुरहरु आफ्नो निर्णयमा अडिग रहे । आन्दोलनको तयारी हुँदै गयो । प्रतिक्रियावादी अखवारहरुले “सडकको हरेक बस्तीको खम्बालाई एउटा कम्युनिस्टको लासले सिँगार्नु पर्दछ । “हुलदङ्गालाई गोली र नेतालाई डोरी” जस्ता शीर्षकका समाचारहरु सम्प्रेषण गरे । यस्तो धम्कीबाट मजदुर तर्सेनन् । मे १, १८८६ को दिनबाट सिकागोका मजदुरहरुले आम हडतालको घोषणा गरे । पहिलो दिनको आन्दोलनमा ४० हजार मजदुर सडकमा आए । दोस्रो दिन आन्दोलनमा न्यूयोर्क, बाल्टिमोर, वासिङ्टन, सेटलुई आदि सहर हुँदै देशभरी फैलियो । मजदुरहरुको सङ्ख्या बढेर ८० हजार पुग्यो । मे १२ को मजदुर आन्दोलनबाट पुँजीपति वर्गको सरकार अत्तालिन पुग्यो, जसको परिणाम मे ३ को तेस्रो दिनको एक लाख मजदुर सहभागी आन्दोलनमा सरकारले गोली चलाउने आदेश दियो ।

मे ३ का दिन निःशस्त्र शान्तिपूर्ण हडतालमा उत्रेका मजदुरहरुमाथि निर्ममतापूर्वक गोली बर्साइयो, जसबाट पुलिसको गोलीले पाँच जना मजदुरहरुको ज्यान लियो र ५० जना घाइते भए । यो घटनाले मजदुरहरुलाई पुँजीपति वर्गको सरकारविरुद्ध थग क्रोधित बनायो र मजदुरहरुले मे १४ का दिन सरकारको हिंसक र बर्बर आक्रमणका विरुद्ध हे मार्केटमा विशाल जनसभाको आयोजना गरे । विशाल जनसभा भव्य रुपमा सम्पन्न हुँदै थियो । सभाको अन्ततिर मजदुरहरुलाई भड्काउन र सरकारलाई दमनका लागि वातावरण निर्माण गर्नका निमित्त एक जना सरकारी दलाल व्यक्तिले नै पुलिस जत्थातिर एउटा शक्तिशाली बम फ्याँकेर भाग्यो । सो बम विष्फोटनको कारण एक जना सार्जेन्टको ज्यान गयो । त्यस पश्चात् भड्केको पुलिस मजदुर हिँसामा सात जना पुलिसहरुको र चार जना मजदुरहरुको ज्यान गयो । यही निहँुमा सरकार मजदुरहरुका विरुद्धमा क्रुर दमनमा उत्रियो । सभामा पुलिसले लाठी, मुङ्ग्रा र गोली बर्साउन पुग्यो ।

आन्दोलनमा सेन्ट्रल लेबर युनियन, फेडरेसन नाइट्स अफ लेबर र सोसलिस्ट लेबर पार्टीसित सम्बन्धित सबै मजदुर सङ्गठनहरु मोर्चागत रुपमा सहभागी थिए । सरकारले सो बमकाण्डको आरोप मजदुर नेताहरुमाथि थोप¥यो । मजदुर नेताहरुका विरुद्धमा एकलौटी रुपमा हत्यार सावित गर्ने प्रपञ्ज मिलाइयो र मजदुर नेताहरुलाई प्रतिक्रियावादी अदालतमा खडा गरियो । अदालतले मजदुर नेताहरु पारसन, स्पाइस, फिसर र एङ्गेललाई फाँसीको सजाय सुनायो र कैयौँ मजदुर नेताहरुलाई कडा कारावासको सजाय दिने फैसाला ग¥यो । चार जना मजदुरलाई फासी दिने सजाय र कैयौँलाई कडा काराबासको सजायले मजदुर आन्दोलनलाई सिथिल र कमजोर बनाएन । यो करुण र मर्मस्पर्शी घटनाले मजदुर आन्दोलन झन् विश्वव्यापी बन्न गयो । हे मार्केट घटनाको मुख्य दोषीका रुपमा पुँजीवादी न्यायलयले फाँसीको तख्तामा झुण्ड्याउने फैसला गर्दै गर्दा ती चार जना महान् शहीदहरुले आफ्नो वीरता र मजदुर आन्दोनप्रतिको अटल विश्वासलाई यसरी प्रदर्शन गरेका थिएः “तिमीहरु हामीलाई फाँसी दिएर दुःख–कष्टमा बाँची रहेका लाखाँै, करोडौँ थिचिएका श्रमिक जनताको आन्दोलनलाई रोक्न सकिन्छ भनेर सोच्छौ र यही तिमीहरुको मत छ भने हामीलाई झुण्ड्याऊ तर तिमीहरुले थाह पाउनु पर्दछ कि तिमीहरु एक टुक्रा फिलिङ्गोलाई मात्र कुल्चदै छौ, जसको ज्वाला तिम्रा अगाडि पछाडि ढल्की रहेको छ । यो ज्वाला जनताको बीचबाट दन्की रहेको छ । यसलाई दबाउने तागत तिमीहरुसँग छैन ।”

चार जना मजदुर नेताहरुलाई फाँसीको सजाय दिएको घटना विश्वव्यापी भयो । मे १ आन्दोलनको समर्थन र मजदुर नेताहरुको हत्याको विरुद्धमा युरोपभरि विशाल मजदुर प्रदर्शनहरु भए । १८८९ मा संसारका प्रतिनिधिहरुको एउटा बैठक सम्पन्न भयो । सो बैठकले मे १ लाई अन्तर्राष्ट्रिय मजदुर विदवसका रुपमा मनाउने निर्णय ग¥यो । १८९० मा आठ घण्टा कामको मागलाई लिएर समग्र युरोपभरि विराट् मजदुर आन्दोलनहरु भए । लन्डनमा भएको मजदुर आन्दोलनमा एङ्गेल्सले भाग लिएका थिए । चार जना मजदुरलाई फाँसी दिएको ४ वर्षपछि अमेरिकी सरकार मजदुरहरुलाई आठ घण्टाको कामको माग पुरा वर्ग विवश भयो । मजदुरहरुको प्राप्त गरेको आठ घण्टा काम, आठ घण्टा आराम र आठ घण्टा मनोरञ्जनको अधिकार मजदुरहरुको सम्झौताहीन संघर्ष र उच्च वलिदानीको परिणाम थियो । एङ्गेल्सले मजुदर वर्गको वास्तविक हितको प्रतिनिधित्व गने समाजवादी पार्टी र राज्य सत्तामाथिको कब्जाको आवश्यकतामा जोड दिएका थिए । मजदुर आन्दोलनको पहिलो विजयको ध्वजा फहराएको र महान् वलिदानीपूर्ण संघर्षको शङ्खघोष गरेको सिकागो सहर अमेरिकाको उत्तरमा पर्दछ । दुई दहको किनारामा रहेको यो सहर कृषि र मासु उत्पादनका निमित्त प्रसिद्ध मानिन्छ । जनु सहरले विश्व मजदुर आन्दोलनको इतिहासमा एउटा भूल्न नसकिने स्मृतिको रुपमा परिचय दिएको छ । तर दुःखको त्यति उच्च स्मृति बाकेको सिकागो आज मजदुर आन्दोलनका निमित्त उर्वर भूमिका रुपमा गनिदैन । वर्गीय पहिचानलाई बिर्सेर केही सुविधामा अल्झेको मजदुर आन्दोलनको एक परिचयका रुपमा अमेरिकाको मजदुर आन्दोलन रहेको छ । केही विज्ञहरु यसो पनि भन्दछन्ः “अमेरिकाको मजदुर आन्दोलनले पनि प्रतिक्रियावादी चरित्र ग्रहण गरी सकेको छ ।” तर हामीलाई आशा, भरोसा र विश्वास छ, वर्ग संघर्षको इतिहासमा सधैं यस्तो अवस्था रहने छैन । आज पनि भूमण्डलीकरणको भयानक शोषण र उत्पीडनको सिकार भएका अमेरिकी मजदुरहरुलाई फेरि नयाँ शिराबाट उठ्नै पर्ने छ । किनभने दुनियाँ स्थिर होइन, गतिशील छ । (विश्वकम्युनिष्ट आन्दोलनको इतिहास पुस्तकबाट)