सुगौली सन्धिकाअनुसार नेपालको स्वामित्व महाकाली नदी बहुदलकालमा तत्कालीन सत्तासीन र प्रतिपक्ष दलले महाकाली साझा हो पानी आधाआधा हो को भ्रमपूर्ण नारा दिएर भारतलाई जिम्मा लगाए । मुलुकप्रति घात गरे । महाकाली सन्धिको मस्यौदा गर्ने तत्कालीन कर्मचारीतन्त्र झनै चुक्यो ।

हार्दिक शुभकामना !

महाकालीलाई अधिकांश भागमा मात्रै सीमा नदी हो भन्दै सन्धिको प्रस्तावनामा उक्त प्रावधान हाल्ने तत्कालीन जलस्रोत सचिवहरुले मुलुकप्रति थप घात गरे। कालापानी मिचिएको छ भनेर केन्द्रमा प्रतिवेदन बुझाउने सीडीओ नै काकतालीले महाकाली सन्धि हुँदा जलस्रोत सचिव थिए । सन्धिका मस्यौदाकारमध्येका ती सचिवले महाकाली सन्धिको प्रस्तावनामा महाकालीलाई सीमा नदी नभनी ‘अधिकांश भागमा’ (Major Stretches) मात्र सीमा नदी हुने प्रावधान हाले । राजनीतिक नेतृत्वलाई त्यसैमा सहमत गराए । मृत शारदा बाँधको आयू ७५ वर्ष थपे । अवैध टनकपुर सन्धिलाई वैधता दिए । महाकालीबाट नेपाल र भारत दुवै देशले भोगचलन गर्दैआएको पानी कटाएर बाँकीमा बराबर हिस्सा लाग्ने प्रावधान राखे । जसका कारण नेपालको भागमा ४ प्रतिशतभन्दा कम पानी पर्न गयो । उपभोग्य उपभोगका आधारमा महाकालीको पानी माथि भारतको एकलौटी अधिकार स्थापित गर्ने काम भयो । एकीकृत विकास सन्धि नाम दिए पनि सन्धिले भारतले खटिमानजीक शारदा नदीको पानीबाट संचालनमा ल्याएको ४१ मेगावाट क्षमताको लोहियाहेड विद्युत गृहलाई समेटेन।

बरु ती कर्मचारीगण ‘ट्रयाक टू’ डाइलगका नाममा भारत सरकारको थिंक ट्यांक ओआरएफ, भारतीय रक्षा मन्त्रालयमातहतको आइडीएसए, ओआरएफले संचालन गर्ने राइसिना हील डाइलग र वीपी कोइराला नेपाल भारत फाउण्डेशनका नामबाट महाकाली सन्धिका पक्षमा देहरादून, नैनितालदेखि नयाँ दिल्लीका कार्यक्रमहरुमा निरन्तर सहभागी हुँदैआए र आइरहेकै छन् ।

महाकाली सन्धि यस्ता कथा व्यथा अनेकौ छन् । सबैभन्दा दुःखद पक्ष त सन्धिलाई अधिकांश भागमा मात्रै सीमा नदी मान्नेहरुका कारण नेपालको लिम्पियाधुरा क्षेत्रको ठूलो हिस्सा भारतले ओगटेको छ । अवैध टनकपुरलाई वैध बनाइएको छ । लोहियाहेडबाट नेपालले पाउने विद्युत सुविधाको कही कतै उल्लेख छैन । शारदा र टनकपुर बाँधबाट अझै पानी पाउन सकस छ । सन्धिको सर्तअनुसार दोधारा चाँदनीका लागि पानी छोडिएको छैन । भारतले तल्लो शारदाका नाममा अर्को अड्को थाप्दैछ ।

महाकालीका कारण सीमा क्षेत्रका बासिन्दाले वर्षेनि सास्ती खेप्नु परेको छ । त्यसमा दार्चुला र कंचनपुर जिल्लाले बढी क्षती बेहोरेका छन् । दार्चुलाको उत्तर पश्चिमी सिरानीमा भारतीय सैनिक परेड खेलेर बसेका छन् । महाकाली तर्दा हालसम्म दर्जनौ दार्चुलावासी महाकालीमा विलिन भएका छन् । जयसिंह धामी तुइनबाट महाकाली तर्दैगर्दा भारतीय सुरक्षाकर्मीको सिकार बनेका छन् । केही दिन अघि भारतले सडक खन्दा आएको ढुंगा लागि दार्चुलाका एकजना स्थानीय बालकको ज्यान गएको छ ।

भारतले धौलीगंगा बाँधको ढोका खोल्दा आएको अकल्पनीय बाढीले दार्चुला खलंगा पूरै बगेको धेरै भएको छैन । बाढी पछि महाकाली पूरै नेपालतिर पसेको छ । महाकाली नेपालतिर सरेसँगै भारतले नदी च्याप्दै नेपालतिरै च्यापेर तटबन्ध बनाइरहेको छ । सो क्रममा भएको स्थानीय दार्चुलाबासीले गरेको प्रतिकारका कारण सदरमुकाम तनावग्रस्त छ ।
भारतका कारण नदी नेपालतिर धकेलिदै छ । सीमा मिचिदैछ, सारिदैछ । दार्चुलावासी ज्यान गुमाइरहेका छन् । दिनहूँ सास्ती खेप्न बाध्य छन् ।
तर सिंहदरबार भने चीर निद्रामा छ । दलहरु सत्ता भागबण्डामा छन् ।
जनता र मुलुकको दुर्भाग्य!
(भण्डारीकाे फेसबुक पेजबाट)